Klachten rond de menstruatie kunnen vervelend en pijnlijk zijn. De meest voorkomende gezondheidsklachten bij vrouwen zijn onregelmatige cycli, premenstrueel syndroom (PMS) en pijn door menstruatiekrampen. Volgens de Ayurveda zijn deze klachten vaak het gevolg van een disbalans in de dosha’s, oftewel de basiskrachten die werkzaam zijn op ons lichaam. Gelukkig biedt de geneesleer van de Ayurveda ook aanwijzingen om het lichaam weer in balans te krijgen, voor een normale, regelmatige cyclus met zo min mogelijk klachten. Lees verder om meer te weten te komen over de menstruele cyclus volgens de Ayurveda en de Ayurvedische behandeling van menstruatieklachten.

Ritu chakra

Menstruatie is een normaal fysiologisch proces in de ontwikkeling van vrouwen. Meestal begint de menstruatie rond het dertiende jaar en stopt het rond het vijftigste jaar. Het is een cyclisch fenomeen dat meestal elke eenentwintig tot dertig dagen optreedt. Tijdens de menstruatie wordt het baarmoederslijmvlies afgestoten onder invloed van hormonen. In de Ayurveda wordt deze cyclus ritu chakra genoemd. Het woord ‘chakra’ betekent dat het met regelmaat voorkomt, net als een cyclus. Een enkele ritu chakra beslaat een periode van één chandramasa (maan) (28 dagen), behalve tijdens zwangerschap en borstvoeding. Acharya Vagbhata, een van de meest invloedrijke klassieke schrijvers over Ayurveda, verdeelt de menstruatiecyclus in drie fasen:

• De ritu kala (proliferatieve fase + ovulatie) 12 tot 16 dagen
• De ritu vyatit kala (secretoire fase) 9 tot 13 dagen
• Raja kala (menstruatiefase) 3 tot 5 dagen

De dathu’s van de menstruatie

De Ayurveda kent zeven dathu’s, oftewel weefsels. De menstruatie is een bijproduct van de rasa dhatu, oftewel plasma. Dit is de drager van alle bronnen van voeding, zoals hormonen, vitamines, mineralen en water. Het tweede weefsel is rakta dhatu: bloed, dat ook deel uitmaakt van de menstruatie. Met het afstoten van het bloed komt overtollige pitta vrij. Andere lagen zijn spier-, vet-, bot- en zenuwweefsel en ten slotte de reproductieve weefsels. De rasa dhatu en rakta dhatu zijn de eerste twee weefsels die worden aangetast door overtollige vata, pitta of kapha. Dit is de reden dat deze weefsels het snelst veranderen in kwaliteit en consistentie.

De invloed van dosha’s op de drie fasen

Naast dhatu’s spelen dosha’s een rol in de menstruatiecyclus. Dosha’s zijn de drie basiskrachten of biologische energieën die het lichaam sturen: kapha, pitta en vata. Kapha domineert de eerste helft van de cyclus na de menstruatie, de ritu kala. Het baarmoederslijmvlies wordt in deze periode dikker en meer klierachtig. Een vrouw ondergaat in deze fase de invloed van kapha – de sappigheid, de gloed, het gevoel van innerlijke vrede en zelfbewustzijn. Ritu kala culmineert in ovulatie. Ovulatie markeert het begin van de volgende fase, ritu vyatit kala, gedomineerd door pitta. Pitta werkt voornamelijk via de bloedweefsellaag, waardoor het baarmoederslijmvloed meer bloedvaten ontwikkelt, ter voorbereiding op het mogelijk bevruchte ei. Als het ei niet is bevrucht is, volgt de laatste fase: raja kala. Sushruta, de legendarische oude Ayurvedische arts en chirurg, omschreef dit proces poëtisch als ‘de huilkreet van de vagina voor de overleden eicel.’ De menstruatie start door een plotselinge stijging van vata. Zolang de dosha’s optimaal functioneren en niet worden uitgeput of overschaduwd door een andere dosha, functioneert de menstruatiecyclus optimaal.

In de Ayurveda is de levensduur van een vrouw verdeeld in drie fasen die elk wordt gedomineerd door een andere dosha. De periode vanaf de geboorte tot de eerste menstruatie, wordt gedomineerd door kapha. Het midden van het leven, oftewel de vruchtbare jaren, wordt geregeerd door pitta. De laatste levensfase wordt bepaald door vata, of de luchtenergie. Het totale transformatieproces wordt gereguleerd door pitta.

Ayurvedische benadering van een gezonde cyclus

Volgens de Ayurveda is er bij een gezonde menstruatiecyclus een periodieke (maandelijkse) bloeding van ongeveer vijf dagen, zonder plakkerigheid, brandend gevoel, of pijn. De bloeding is niet te hevig en niet te karig en helderrood van kleur. De belangrijkste dosha die de menstruatiecyclus reguleert is vata. Meer specifiek is apana vayu werkzaam, een subtype van vata in de bekkenorganen en de dikke darm. Apana vayu is een energiestroom in je lichaam die verantwoordelijk is voor de neerwaartse stroming van niet alleen menstruatiebloed, maar ook urine, feces en gifstoffen. Apana vayu is direct verantwoordelijk voor de kwaliteit en kwantiteit van de menstruatie. De Ayurveda ziet menstruatie dan ook als een natuurlijk detox-proces voor het vrouwelijk lichaam. Het is belangrijk om het proces van het loslaten van het menstruatiebloed vergemakkelijken en vata niet in de weg te zitten.

Menstruele klachten

De normale menstruele cyclus kan echter verstoord raken door een disbalans tussen de dosha’s. Veel moderne vrouwen zijn bedreven in multitasking en hebben daardoor afgeleerd om in harmonie met hun lichaam te leven. Als gevolg hiervan kunnen verschillende klachten ontstaan. Premenstrueel syndroom, oftewel PMS, is veelvoorkomend onder vrouwen van vruchtbare leeftijd. Deze kwaal zorgt voor fysieke, emotionele en cognitieve klachten zoals pijnlijke krampen, het vasthouden van vocht, gedragsveranderingen, stemmingswisselingen, agitatie, stress, prikkelbaarheid, huilbuien, woede, nervositeit, verminderde concentratie en vergeetachtigheid. PMS komt ongeveer bij 90% van de vrouwen in milde vorm voor en bij 20-40% in matige vorm. De symptomen treden vaak op in de ritu vyatit kala, oftewel de secretoire of luteale fase (7 tot 10 dagen voorafgaand aan de menstruatie) en verdwijnen als de menstruatie begint. Risicofactoren voor PMS zijn roken, obesitas, stress, ouderdom, depressieve klachten en een ongezond dieet. PMS is een kwaal om serieus te nemen, omdat het kan leiden tot verminderde sociale activiteit, relationele problemen en slechtere prestaties op school of werk.

Disbalans in de dosha’s

Vata

Omdat vata verantwoordelijk is voor de menstruatiecyclus en de neerwaartse stroming van het menstruatiebloed regelt, is het belangrijk om vata in evenwicht te houden.  Als vata in disbalans is, veroorzaakt de koude, droge en ‘ruwe’ natuur van de energiestroom een samentrekking van bloedvaten in de reproductieve weefsels, met een doordringende pijn in de onderrug en buik tot gevolg. De menstruatie is in dit geval vaak droog en karig en gaat gepaard met nervositeit en zenuwachtigheid.

Pitta

Als pitta uit balans is, creëert zijn warmte en scherpte een spreidende viscositeit in het bloed. Dit resulteert in een zeer zware menstruatie, gepaard gaande met branden of steken. Pitta-onevenwichtige menstruatie ruikt daarnaast onprettig en veroorzaakt in sommige gevallen woede, prikkelbaarheid, gezwollen borsten en uitbarstingen van acne en temperatuurverhoging.

Kapha

Onevenwichtigheid in kapha resulteert in stagnatie, als gevolg van de inherente koelte, dichtheid en plakkerigheid van de energie. In praktijk manifesteert dit zich als een opgeblazen gevoel en zwaarte tijdens – en soms ook vóór – de menstruatie. De menstruatie is slijmerig, dik, zwaar en lang. Slaperigheid, depressieve gevoelens en een neiging tot emotie-eten zijn ook kenmerken van een menstruatie waarbij kapha uit balans is.

Basisrichtlijnen voor een gebalanceerde menstruatie

Het juiste dieet, ritme en gedrag is belangrijk om de dosha’s weer in balans te krijgen en menstruele klachten te voorkomen. Belangrijk hierbij is dat je al het ‘spijsverteringsvuur’ (agni) van je lichaam reserveert voor reiniging. Met reinigen bedoelen we het ontdoen van afvalstoffen uit het lichaam, in dit geval de menstruatie. De neerwaartse energiestroom van vata verstoor je zo min mogelijk door het nuttigen van een eenvoudig dieet. Eet warme, grondig gekookte maaltijden en probeer kruiden toe te voegen, zoals gember, kardemom, komijn, koriander, venkel en kaneel. Hydrateer tijdens een menstruele reiniging met warme thee, zoals gemberthee of citroenthee met honing. Zorg daarnaast dat de stroom van vata niet wordt tegengewerkt door opwaartse bewegingen, zoals overmatig praten of denken of geslachtsgemeenschap. Onderdruk daarnaast geen driften als plassen, ontlasten of niezen.

Verdere tips om de dosha’s in balans te houden zijn onder andere:

• Een jaarlijkse cleanse. Dit is een van de meest effectieve manieren om de dosha’s in evenwicht te brengen en een zeer effectieve manier om alle lichaamsweefsels te balanceren en verjongen. Zo zorg je voor de optimale werking van je lichaam.
• Vermijd dutjes overdag, vooral direct na een maaltijd. Dit vergroot het risico op disbalans in kapha.
• Het beoefenen van regelmatige pranayama (ademhalingsoefeningen) en yoga onder toezicht van een ervaren beoefenaar is aan te bevelen. Shashankasana (konijn), vajrasana (zittend / knielend), mandukasana (kikker) en sarvangasana (schouderstand) zijn houdingen die helpen om de flexibiliteit en het algemene uithoudingsvermogen van het lichaam te behouden.
• Tijdens de menstruatie bieden houdingen als malasana (slinger), setubandha sarvangasana (brug), ustrasana (kameel), bhujangasana (cobra), matsyasana (vis) en dhanurasana (boog) verlichting van onregelmatigheid, abnormale zwaarte, stijfheid, een opgeblazen gevoel en PMS.
• Sommige yogahoudingen zijn af te raden tijdens de menstruatie. Voorbeelden hiervan zijn omgekeerde yogahoudingen, omdat ze de neerwaartse en naar buiten gerichte stroom van apana vayu tegengaan.

Blijf je last hebben van menstruatieproblemen?

Als de klachten rond de menstruatie niet of onvoldoende verdwijnen, doe je er verstandig aan om contact op te nemen met een goed gekwalificeerd Ayurvedisch arts. De heer Khurana is één van de weinige gekwalificeerde Ayurvedische specialisten in Nederland en heeft veel kennis en ervaring wat betreft het behandelen van PMS, pijn bij menstruatie of het uitblijven van menstruatie. De heer Khurana heeft een universitaire diploma in reguliere en Ayurvedische medicijnen en is opgenomen in het artsenregister van India.

Twijfel niet en neem contact op met de Ayurvedische Kliniek van de heer Khurana via telefoonnummer 029 441 81 17 of ons contactformulier.